Çı̇n’ı̇n Kuşak Ve Yol Gı̇rı̇şı̇mı̇ Kapsamında Orta Asya’dakı̇ Yumuşak Gücü: Batılı Tanımların Ötesı̇

Birçok değişimden geçmiş olan Çin devleti, halen ticaretten siyasete dünya çapında etkili olmaya devam etmektedir. Çin devlet başkanı Xi Jinping’in duyurduğu büyük ‘Kuşak Yol Girişimi’ ile Çin’in ekonomik, siyasi etkisi daha sık tartışılmış, kültürel etkileşim ile Çin’in yumuşak gücü de tartışmaya açılmıştır.

Çin’in yumuşak gücü, Xi’nin başlattığı Kuşak ve Yol Girişimi bağlamında tartışılsa da daha önce Hu Jintao tarafından da dile getirilmiştir. Çin’in etkisi birçok bölgeyi kapsamakla birlikte, Kuşak ve Yol Girişimi kapsamında gelişen ilişkileri ve Çin’in yumuşak gücünü analiz ederken Orta Asya’dan bahsetmek önemlidir. Bu analiz, özellikle Orta Asya bölgesine odaklanarak Çin’in yumuşak gücünü KYG bağlamında incelemeyi amaçlamaktadır.[1]

Orta Asya, yeraltı kaynakları ve Çin Rusya Hindistan gibi ülkelerle coğrafi yakınlığı sebebiyle önem arz etmiş olup ”İkinci Orta Doğu” olarak da tanımlanmıştır. Bu kavram genellikle altyapı zenginliği sebebiyle kullanılmışsa da Orta Asya dünya tarihi ve kültüründe de önemli yere sahiptir. İngiliz coğrafyacı Mackinder, küresel hakimiyet için Avrasya Kalpgahı’nın (Heartland) stratejik önemini belirtmiş fakat Sovyetler Birliği’nin bölgenin bu stratejik potansiyalini kullanamadığını tartışmıştır. Sovyetlerin yokluğu da bölgeyi küresel güçlerin rekabeti için ideal hale getirmiş, Çin de bu küresel satranç tahtasında etkin bir oyuncu olmayı hedeflemiştir.[2]

Orta Asya bölgesi, coğrafi konumu ve yeraltı kaynakları sebebiyle Çin’in sınır güvenliği ve dış dünya ile ilişkisinde stratejik öneme sahiptir ancak Çin’in dünya vizyonu, dış dünya ile ilişkilerinde ekonomik kalkınmayı vurgularken kültürünün tanıtımını da öne çıkarmaktadır. Çok sektörlü KYG girişimi, ekonomik ve altyapı yatırımlarının yanı sıra kültürel etkileşimi de hedefleyerek Çin’in vizyonunun tarihsel yankıları olduğunu kanıtlamakta ve yumuşak güç ile kalkınma arasındaki ilişkiyi ortaya koymaktadır. Ekonomi, Çin’in yükselişinde ve vizyonunda önemli bir rol oynarken, aynı zamanda liderliğe giden yolda siyasi ve kültürel etkiye giden bir araç olmuştur. [3][4][5]

i’nin engelsiz ticaret, finansal entegrasyon ve insanlar arası bağlar ve artan bağlanabilirlik bağlamında tanıttığı KYG; ortak araştırma, kültürel ve akademik geziler gibi birçok alanda entegrasyonu teşvik etmektedir ancak süreç devam etmektedir ve bu hedeflere ne ölçüde ulaşıldığı halen tartışılmaktadır. [6]

Xi, “Çevre Diplomasisi Çalışma Konferansı” nda da Çin’in komşu ülkeleriyle ilişkilerine vurgu yaparak, bu bağlamda geliştirilmesi gereken ilişkilerin sadece ekonomik ve güvenlik kapsamında değil, kültürel iletişim şeklinde de olacağına değinmiştir. Bu bağlamda Çin, dünya görüşünü ve dünya düzenindeki konumunu oluşturmak için kendi periferisine önem vermekte ve bu bağlamda kültürü önemli bir araç olarak kullanmaktadır. Bu bağlamda Çin çeşitli coğrafyalar ile karşılıklı fayda ilkesi doğrultusunda ilişkilerini yapılandırmaktadır.[7]

Çin’in kendi dünya görüşünü, geleneklerini ve kültürlerini tanıtma girişimleri KYG girişiminden önce de kendini göstermiştir. 2008 Pekin Olimpiyatları sırasında kültürel unsurları kullanma politikası, Kuşak ve Yol Girişimi kapsamında farklı ülkelerde düzenlenen İpek Yolu Uluslararası Sanat Festivali, Deniz İpek Yolu Uluslararası Sanat Festivali ve İpek Yolu (Dunhuang) Uluslararası Kültür Fuarı gibi girişimlerle pekiştirilmiştir. Çin’in kültürünü tanıtma girişimi, dünya görüşünü yapılandırmanın yanı sıra iş birliği yaptığı ülkelerle ortak noktalar geliştirerek medeniyetler arası etkileşimi, bu yolla kalkınmayı hedeflemektedir.[8]

Çin’in büyüyen ekonomik ve askeri etki alanı, kendi dünya görüşünün etkisi ve artan siyasi ve sosyal etki alanı ile Çin tehdidi algısının artmasına neden olmuştur. Bu olumsuz klişeyi kırmak için Çin, bölgelerin ekonomik kalkınmasını desteklemenin yanı sıra, özellikle Kazakistan’da dikkat çeken Çin üniversitelerinde eğitim teşvikleri ve burslar sağlıyor. [9]

Al-Farabi Üniversitesi’nden Gaukhar Nursha, Çin’in kültürel entegrasyon bağlamındaki eğitim teşviklerinin Orta Asya ülkelerinden gelen öğrenciler için cazip olmasının nedenlerinden birinin ekonomik avantajlar sunması olduğunu savunuyor. Bu da Çin algısında kültür ve ekonominin birbirinden bağımsız düşünülemeyeceğini gösteriyor. Buna karşılık, Batı’nın farklı bölgelerdeki yumuşak güç varlığı Çin’inkinden farklı değerlendirilmelidir.  Çin’in birçok bölgedeki önemli yumuşak güç girişimlerinden biri olan Konfüçyüs Enstitülerinin Orta Asya’da istenen etkiyi yaratamadığı ve özellikle Kazakistan ve Kırgızistan’da sınırlı kaldığı ileri sürülmektedir. Bunun nedeni Çin’in “yumuşak gücünün” Batı’nın yumuşak güç kavramından doğası gereği farklı olmasıdır. Yumuşak güç kavramının Orta Asya’da uygulanmasının zorluğundan bahseden Gaukhar, Orta Asya halklarının Çin ile ilişkilerini ikili ekonomik çıkarlar temelinde yapılandırdığını savunmaktadır.[10]

Yumuşak Güç kavramını literatüre kazandıran Joseph Nye, Çin’in yumuşak güç girişimleri kapsamında KYG’yi ABD’nin yani Batı’nın yumuşak gücü ile karşılaştırmış; Çin’in karşılaştığı zorluklara örnek olarak komşu ülkelerdeki sorunları ve Çin devletinin müdahaleciliği nedeniyle sivil toplum kuruluşlarının eksikliğini göstermiştir.  Mao döneminin yumuşak güç etkisinin daha da yüksek olduğuna dikkat çekerek, KYG kapsamındaki yatırım politikalarının yumuşak güç hedefleri olsa da daha çok sert güç olduğuna değiniyor.[11]

Burada önemli olan yumuşak güç ve sert güç kavramlarının tanımlanmasıdır. Batı’nın yumuşak gücü ve bu bağlamda liberal değerler ve liberal kurumların yanı sıra ideolojik çizgiler ve sivil toplum kuruluşları ‘medeniyet’ ayaklarını oluşturmaktadır. Yumuşak güç kavramı temelde Batı perspektifinden bir kavram olduğu için farklı kültürlere sahip ülkelerin kültürel bakış açılarını ya da etkilerini bu çerçevede değerlendirmek zor ve eksik kalabilir. Fakat teorikte yumuşak güç kavramı, Konfüçyüsizm etkisi taşıyan Çin siyasetine uyum sağlamakta, Batı’ya karşın ortak kalkınma amacı güden Çin’in güçlü bir alternatif oluşturacağı tartışılmaktadır.[12] Fudan Üniversitesinden Profesör Wang Huning’de Çin’in kültürel mirası sebebiyle yumuşak güçü etkili bir şekilde kullanmada başarılı olacağını belirtmiştir.[13]

Örneğin Japonya ve Kore’nin kültürel etkisi Batı’da daha etkili olarak tasvir edilmektedir. Bu onların yumuşak güç geliştirmedeki başarılarından daha fazlası olabilir. Saldırgan realizmin teorisyeni Mearsheimer, Çin’in yükselişi sürecinde Japonya ve Kore de dahil olmak üzere komşu ülkelerin ABD ekseninde konumlanacağını savunmaktadır.  Başka bir deyişle, çoğumuzun anladığı ve kullandığı şekliyle ‘yumuşak güçlerinin’ gelişimi Batı ile olan ilişkileriyle de ilgili olabilir mi?[14][15]

Çin’in yumuşak güç konusunda tamamen başarısız olduğu iddiası, Çin’in yükselişini ve etkisini göz ardı etme eğilimindedir. Tartışılması gereken Çin’in yumuşak gücünün yetersizliği değil, kavramın belirli noktalardaki yetersizliğidir. Çin’in değer yaratma ölçekleri Batı’dan farklı olduğu için Konfüçyüs Enstitüleri gibi girişimler içerisinde kendi özgün değerlerini yaratmaya çalışmışlardır. Çin kendi tarihsel arka planı içerisinde kendi kriterlerini ve değerlerini oluşturmaya çalıştığı için görünürlüğü en çok kendi etki alanında belirginleşmektedir. Batı toplumunun, Çin’in görünürlüğünü engellemek, geciktirmek ya da görmezden gelmek amacıyla, böyle bir eğilim çerçevesinde, Çin’in çevresindeki ülkelere ve kültürlere Avrupa etkisini aşılamaya çalıştığı ileri sürülebilir.

Çin’in yumuşak gücünü Batı’nınkinden ayırırken, her ikisinin de kapitalist kazanımlardan yararlandığını, ancak Çin’in konumlanışının genellikle ABD emperyalizmine karşıt olarak şekillendiğini ve Batı etkisinden farklı bir kimlik arayışında olduğunu görüyoruz. Çin’in Kuşak ve Yol Girişimi kapsamında Orta Asya’daki varlığı, genellikle ekonomik olmakla birlikte kültürel diplomasinin stratejik bir bileşenini de içeriyor. Çin’in politikalarını yalnızca Batılı yumuşak güç perspektifinden incelendiğinde, Çin’in kendine özgü kültürel ve ideolojik temellerini gözden kaçırma riskiyle karşı karşıya kalınır. Çin’in yükselişini anlamak, tarihsel ve kültürel motivasyonlarını tanıyan ve böylece küresel düzendeki rolüne dair daha kapsamlı bir bakış açısı sağlayan, daha geniş bir analitik mercek gerektirmektedir.

Kaynaklar:

Bawa, Jagmeet, and Ashish. 2023. “China’s Grand Strategy for Tajikistan: Challenges and Threats.” Asian Journal of Political Science 31 (2): 125–39. doi:10.1080/02185377.2023.2226880.

Birgül, S., and O. Yılmaz. “Çin’in Orta Asya’da Yumuşak Gücü.” International Social Sciences Studies Journal 6, no. 58 (2020): 1142–1150.

 FUNG BROS., “Why Chinese Culture Is Not As Cool As Korean or Japanese,” YouTube video, 2022   https://www.youtube.com/watch?v=QEJNUAs1NpU

Gokireddy, Hilma Bindu. “China’s Increasing Influence in Central Asia.” ORCA Asia. August 28, 2023. https://orcasia.org/article/408/chinas-increasing-influence-in-central-asia.

“Hu Jintao Calls for Enhancing ‘Soft Power’ of Chinese Culture.” China Today. October 17, 2007. http://www.chinatoday.com.cn/17ct/17e/1017/17e1720.htm.

Jacques, Martin, and Stephen Peterson. When China Rules the World: The End of the Western World and the Birth of a New Global Order. New York: Penguin Books, 2009.

Kourmanova, Aitolkyn. “China’s Belt and Road Initiative and its Impact in Central Asia – Voices On Cental Asia.” Voices on Cental Asia, February 2, 2018. https://voicesoncentralasia.org/chinas-belt-and-road-initiative-and-its-impact-in-central-asia/.

Mearsheimer, John J. “The Gathering Storm: China’s Challenge to US Power in Asia.” The Chinese Journal of International Politics 3, no. 4 (2010): 381-396. https://doi.org/10.1093/cjip/poq016.

Dipnotlar:

1. “Hu Jintao Calls for Enhancing ‘Soft Power’ of Chinese Culture,” China Today, October 17, 2007, http://www.chinatoday.com.cn/17ct/17e/1017/17e1720.htm.↩
2. Bawa, Jagmeet, ve Ashish, “China’s Grand Strategy for Tajikistan: Challenges and Threats,” Asian Journal of Political Science 31, no. 2 (2023): 126, doi:10.1080/02185377.2023.2226880.↩
3. Hilma Bindu Gokireddy, “China’s Increasing Influence in Central Asia,” ORCA Asia, August 28, 2023, https://orcasia.org/article/408/chinas-increasing-influence-in-central-asia.↩
4. Paolo Sorbello, “Cultural Diplomacy as a Key Instrument of China-Central Asia Cooperation,” The Diplomat, June 14, 2023, https://thediplomat.com/2023/06/cultural-diplomacy-as-a-key-instrument-of-china-central-asia-cooperation/.↩
5. Martin Jacques and Stephen Peterson, When China Rules the World: The End of the Western World and the Birth of a New Global Order (New York: Penguin Books, 2009), 12.↩
6. Kemel Toktomushev, “One Belt, One Road: A New Source of Rent for Ruling Elites in Central Asia?” in China’s Belt and Road Initiative and Its Impact in Central Asia, ed. Marlene Laruelle (Washington, D.C.: The George Washington University, Central Asia Program, 2018), 79, https://centralasiaprogram.org/wp-content/uploads/2018/01/OBOR_CAP_2018.pdf.↩
7. Dahlia Patricia Sterling, “A New Era in Cultural Diplomacy: Promoting the Image of China’s ‘Belt and Road’ Initiative in Asia,” Open Journal of Social Sciences 6 (2018): 108, https://doi.org/10.4236/jss.2018.62010. ↩
8. Sterling, “A New Era in Cultural Diplomacy,” 109↩
9. Serikkaliyeva, Aigerim. “The Role of the Central Asian Region in China’s New Silk Road Economic Belt Project.” Eurasian Research Journal 1, no. 1 (2019): 77↩
10. “China’s Belt and Road Initiative and its Impact in Central Asia – Voices On Cental Asia,” Voices on Cental Asia, February 2, 2018, https://voicesoncentralasia.org/chinas-belt-and-road-initiative-and-its-impact-in-central-asia/.↩
11. Joseph S. Nye, “The Rise of China’s Soft Power,” in Soft Power and Great-Power Competition: China and Globalization, ed. The Wall Street Journal (Singapore: Springer, 2023), 120-121, https://doi.org/10.1007/978-981-99-0714-4_15.↩
12. Birgül and O. Yılmaz, “Çin’in Orta Asya’da Yumuşak Gücü,” International Social Sciences Studies Journal 6, no. 58 (2020): 1144. ↩
13. Anja Lahtinen, China’s Global Aspirations and Confucianism (Cham: Palgrave Macmillan, 2022), 40. https://doi.org/10.1007/978-3-031-03597-5.↩
14. FUNG BROS., “Why Chinese Culture Is Not As Cool As Korean or Japanese,” YouTube video, 2022 https://www.youtube.com/watch?v=QEJNUAs1NpU ↩
15. John J. Mearsheimer, “The Gathering Storm: China’s Challenge to US Power in Asia,” The Chinese Journal of International Politics 3, no. 4 (2010): 382, https://doi.org/10.1093/cjip/poq016.↩